Soul blues
26.06.2011
Tegen de achtergrond van een tropische baai vormt zich een oranje rookwolk. Aanvankelijk licht en doorzichtig, kleurt het oranje feller, zwelt de wolk aan en ontwikkelt zich tot een schijnbaar zware materie die het achterliggende landschap verhult, om tot slot weer langzaam op te gaan in de lucht. De 16 mm film Rescue Submarine Signal uit 2002 is een van de eerste rookwerken van de Braziliaanse Camila Sposati (São Paulo, 1972, woont en werkt in São Paulo). Met haar fel gekleurde rookacties doorbreekt Sposati op onverwachte momenten de natuurlijke of stedelijke omgeving, een tijdelijke uitbraak van chaos toelatend.
Het is het idee van verwarring in een ogenschijnlijk geordend systeem dat aan de basis staat van Sposati’s praktijk en haar aanzette tot een verder onderzoek naar de relatie tussen kunst en scheikunde. Tijdens een residentie bij Gasworks in Londen en in samenwerking met de scheikundige afdeling van University College London, ontwikkelde ze het project Entropy: Smoke and Crystals. Entropie werd in de negentiende eeuw geformuleerd en is de tweede wet in de thermodynamica. Het beschrijft het proces van wanorde in een geïsoleerd systeem en meet de verspreiding van energie naar balans of disbalans. Rook en kristallen zijn in dat opzicht twee uitersten. Waar de onzichtbaar kleine deeltjes van de rook zich vrijelijk, onvoorspelbaar en continu bewegen, is kristal rigide en behoudt zijn positie. Sulpher Rock (2009) bijvoorbeeld is een foto van een moment uit het voorspelbare ontwikkelingsproces van door Sposati gemanipuleerde chemicaliën en moleculen tot een kristal. Het goudkleurige object met een subtiel, maar ruw oppervlak, wordt tegen een klinische en egale achtergrond gefotografeerd.
Hoewel Sposati’s werk aan de hand van chemische principes kan worden besproken, is de schoonheid van het resultaat minstens van even groot belang. Met haar ingrepen voegt ze letterlijk een tweede laag toe en intensifieert ze de ervaring van het landschap, een ervaring doordrongen van dramatiek. Sposati laat ons de omgeving op een nieuwe manier waarnemen. Voor Lustwarande ’11 creëerde Sposati Soul Blues, vier fumerolen (rookgaten, meestal vulkanisch) in de grond, met diameters van verschillende groottes, geïnspireerd op zogeheten energiegaten. Zoals de gigantische Mirny diamantmijn in Siberië of Darvaz in Oezbekistan, waar een enorme verzameling gas al meer dan 35 jaar brandt en daar de naam de ‘deur naar de hel’ aan dankt. Deze verzamelingen van natuurlijke energie roepen zowel wetenschappelijke als mythische verhalen op.
Op onverwachte momenten werden in de fumerolen rookpotten tot ontsteking gebracht. De lucht kleurde langzaam fel blauw, de wolken verspreidden zich door het park om uiteindelijk tot een nevelige mist te worden en te verdwijnen alsof er niets was gebeurd, een kleine herinnering aan de entropie die het leven eigen is. Sposati’s werk was als het ware een tijdelijk monument, zowel performatief als schilderachtig.